در یادداشت اعظم صمدزاده بخوانید؛ چرا چهاردهم تیرماه «روز قلم» نامگذاری شده است؟

چهاردهم تیرماه،‌ روز «قلم» نامگذاری شده است. اما علت این نامگذاری چیست؟ اعظم صمدزاده در یادداشتی به توضیح این مسئله پرداخته است:

تأثیر قلم‌، از تأثیر زبان‌ بیشتر و از ظرف زمانه‌ خود فراتر است؛ چرا که تاریخ بشریت گواه آن است که قلم‌ از هر ابزار تعاملی ماناتر و جاودانه‌تر است‌ البته توجه به قلم در سرزمین ما پیشینه‌ای دیرینه دارد.

سده‌ها پیش در ایران باستان، تیرگان (سیزدهم تیرماه) یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایران باستان بوده که آیین‌های مخصوصی داشته و یکی از آن‌ها پاسداشت قلم بوده است. یکی از دلایلی که برای این جشن ذکر شده، این است که در این روز، هوشنگ، پادشاه پیشدادی ایران، نویسندگان و کاتبان را به رسمیت شناخت و آنان را گرامی داشت، مردم جشن گرفتند و آن جشن به یاد ارجمندی قلم بر جای ماند. دلیل دیگری هم که برای این جشن ثبت شده، این است که به نوشته‌ی ابوریحان بیرونی، سیزدهم تیرماه، روز ستاره‌ی تیر یا عطارد است و چون عطارد، کاتب ستارگان است، می‌توان سیزدهم تیرماه را روز نویسنده نامید.

پس از انقلاب نیز نویسندگان و شاعران سرشناسی چون محمدعلی سپانلو سیزدهم تیرماه را به عنوان روز قلم و نویسنده پیشنهاد دادند، تا این‌که چهاردهم تیرماه از جانب انجمن قلم به عنوان روز قلم نام‌گذاری شد. با این حال این مناسبت هنوز چندان در میان مردم و حتی اصحاب قلم و اندیشه شناخته‌شده نیست. به تقویم ادبی تابستان نگاه می‌کردم و بزرگداشت‌ها، تولدها و درگذشت شاعران و نویسندگان در ماه‌های تابستان را بررسی می‌کردم که توجهم به روز چهاردهم تیرماه جلب شد.

نزدیک به بیست سال است که در تقویم‌ها چهاردهم تیرماه به عنوان روز قلم نام‌گذاری شده است. روزی برای اهالی قلم؛ برای نویسندگان، مترجمان، منتقدان، پژوهشگران و …. روزی مخصوص قلم، که البته برای خیلی از مخاطبین اصلی‌اش هم ناشناخته است، چه برسد به مخاطبین دسته‌دوم و دسته‌سومش.

روز قلم و سبب نام‌گذاری آن«بیان دو گونه است: بیان زبان و بیان قلم. بیان زبان با زمان کهنه می‌شود و از بین می‌رود. ولی بیان قلم تا ابد باقی است.» (تفسیر مجمع‌البیان-علامه طبرسی)پیشینۀ نام‌گذاری چهاردهم تیرماه به نام روز قلم به سال ۱۳۸۱ برمی‌گردد.

اعضای انجمن قلم ایران مدت‌ها در پی اختصاص دادن و انتخاب یک روز خاص برای اهالی فرهنگ و قلم بودند تا در این روز بتوانند برنامه‌های فرهنگی مناسبی برای اهالی قلم برگزار کنند. تا اینکه در سال ۱۳۸۱ و پس از بررسی تاریخ‌های متفاوت تصمیم بر این گرفته شد که روز قلم ریشه در فرهنگ و تاریخ ملی داشته باشد و به همین خاطر روز چهاردهم تیرماه از طرف این انجمن به عنوان روز قلم پیشنهاد شده و در نهایت به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید.

اما دلایل انتخاب چهاردهم تیرماه به عنوان «روز قلم» چیست؟

با کمی جست‌وجو در سایت انجمن قلم ایران و گوگل به دو دلیل برای انتخاب چهاردهم تیرماه به عنوان روز قلم می‌رسیم: اولین دلیل، جشن تیرگان و به رسمیت شناختن کاتبان در زمان هوشنگ، از پادشاهان پیشدادی است و دلیل دوم روز سیارۀ عطارد یا همان تیر است که به عنوان کاتب ستارگان شناخته می‌شود.

در ادامه کمی جزئی‌تر به این دو دلیل می‌پردازیم:جشن تیرگان و ستایش کاتباندر تقویم پیشینیان به غیر از ماه‌های سال، برای روزهای هر ماه نیز اسامی خاصی در نظر گرفته می‌شد؛ که این نام‌ها تشابه زیادی به نام ماه‌های سال داشت.

به همین خاطر در هرماه سال یک‌بار نام آن ماه با نام یکی از روزهای ماه یکی می‌شد. این یکی شدن اسم روز با اسم ماه برای پیشینیان ارزش فراوانی داشت و چنین روزهایی را مقدس شمرده و آن را جشن می‌گرفتند.برای مثال روز سیزدهم هر ماه را تیر می‌نامیدند و هروقت که به روز سیزدهم تیرماه می‌رسیدند، این روز را روز تیرگان می‌خواندند و آن را با مراسم‌های آیینی جشن می‌گرفتند. روایت‌های بسیاری دربارۀ این روز وجود دارد.

از جمله اینکه گفته می‌شود آرش‌ کمانگیر در همین روز (سیزدهم تیرماه) بود که به قلۀ دماوند رفت، تیر در چلۀ کمان گذاشت و به سمت توران پرتاب کرد. تیری که یک شبانه‌روز در راه بود تا در نهایت بر درخت گردویی نشست و مرز ایران و توران را مشخص کرد.یا اینکه گفته می‌شود در همین روز بود که هوشنگ، از پادشاهان پیشدادی، کاتبان را به رسمیت شناخت و به مردم دنیا دستور داد تا در روز جشن لباس کاتبان را بپوشند و مقام آنان را عزیز دارند. (آثارالباقیه، ابوریحان بیرونی، فصل نه، عید تیرگان)عُطارِد، کاتب ستارگانعُطارِد معروف است به کاتب ستارگان.

در اشعار فارسی هم اگر کمی جست‌وجو کنید با مثال‌های فراوانی روبرو می‌شوید که عطارد را کاتب، انشاکننده یا نویسندۀ سیارات دانسته‌اند.

ازجمله بیت زیر از دیوان حافظ شیرازی:ای که انشای عطارد صفت شوکت توستعقل کل چاکر طغراکش دیوان تو باد(دیوان حافظ، غزل شماره ۱۰۸)یا این بیت از غزلیات شمس:عطارد را همی‌گفتم به فضل و فن شدی غرهقلم بشکن بیا بشنو پیام نیشکر باری(غزلیات شمس، غزل شماره ۲۵۲۶)اینکه چرا عطارد را کاتب ستارگان می‌دانسته‌اند، در ظاهر برمی‌گردد به نام دیگر این سیاره؛ عطارد را در گذشته به نام «تیر» نیز می‌شناخته‌اند و به همین خاطر روز تیرگان، یعنی همان شب سیزدهم تیرماه را روز مخصوص سیارۀ تیر (همان عطارد) می‌نامیدند. احتمالاً این نام‌گذاری بی‌ارتباط با جشن تیرگان و به رسمیت شناختن کاتبان به وسیلۀ هوشنگ هم نبوده است.باری، مبانی انتخاب چهاردهم تیرماه به وسیلۀ اعضای انجمن قلم ایران، به عنوان روز قلم ظاهراً باید همین دو دلیل باشد.

#پایگاه_خبری_ایران_ما

#اعظم_صمدزاده